De hardheidsclausule is een mogelijkheid van een overheidsorgaan om van (dwingende) wetgeving af te wijken als het gevolg van toepassing van die regeling tot een onvoorzien en onredelijk benadelend gevolg zou leiden voor de betreffende burger of onderneming. In sommige bestuursrechtelijke regelingen is een hardheidsclausule opgenomen. Een burger moet zelf een beroep op de hardheidsclausule doen. Slechts in uitzonderlijke gevallen wordt deze toegepast. Dat de toepassing van een wet nadelig of zelfs erg slecht uitpakt voor een burger is op zich geen grond voor toepassing van de hardheidsclausule.
